|
KOŚCIÓŁ
I KLASZTOR BERNARDYNÓW
Kościół
przy grodzie (Żmigród) wzniesiony zapewne w. XII.
Przez jakiś czas do 1232 może klasztor cystersów.
Parafia poświadczona 1326. Po przeniesieniu parafii
do kolegiaty objęty 1471 przez bernardynów; w tym
czasie wzniesiony nowy kościół i klasztor z fundacji
Jana Tarły. Budynki niszczone kilkakrotnie, m. i.
1502 i 1702. Kościół przebudowany gruntownie 1751-65
za gwardiana Ludwika Alszera, 1765 konsekrowany; odnawiany
1901 i po 1952. Klasztor z w. XVI-XVII przebudowywany
m. i. w. XVIII, po kasacie 1865 popadł w ruinę, częściowo
odnowiony pocz. w. XX. Budynki położone na pn.-zach.
od centrum miasta, na wzgórzu. Kościół zwrócony prezbiterium
na zach. i przylegający do niego od pd. trójskrzydłowy
klasztor zamykają czworoboczny wirydarz. Całość wraz
z sadem i podwórzem od pd. i pd.-wsch. oraz cmentarzem
kościelnym od pn. otoczona starym murem, w części
pn. oszkarpowanym, ze śladami strzelnic.
KOŚCIÓŁ
p. w. Wniebowzięcia N. P. Marii. Późnobarokowy. Murowany
z kamienia i częściowo cegły, od frontu potynkowany.
Jednonawowy. Nawa czteroprzęsłowa o ściętych wewnątrz
narożach, z półeliptycznymi wnękami ołtarzowymi po
bokach każdego przęsła ; prezbiterium równej z nią
szerokości, na rzucie kwadratu o narożach wewnątrz
ściętych wewnątrz zaokrąglonych; w części frontowej
kościoła wydzielona kruchta i nad nią chór muzyczny.
Wewnątrz ściany nawy rozczłonkowane między wnękami
parami pilastrów dźwigającymi odcinki belkowania i
parzyste gurty oddzielające sklepienia żaglowe; prezbiterium
opilastrowane w narożach, sklepione żaglowo. Kruchta
i chór muzyczny o falistym parapecie, otwarte arkadami
na kościół, sklepione kolebkowo z lunetami. Okna zamknięte
łukiem odcinkowym. Ściany i sklepienia pokryte przemalowaną
całkowicie 1901 iluzjonistyczną polichromią późnobarokową
wykonaną 1784 kosztem Felicjanny Reklewskiej podstoliny
sandomierskiej, starościny Chęcińskiej; o tematyce
maryjnej. Zewnątrz fasada późnobarokową, trójdzielna,
dwukondygnacjowa, z ryzalitem o zaokrąglonych narożach
ujętym na każdej kondygnacji w zdwojone pilastry,
zwieńczonym półokrągłym szczytem z rokokowymi, kamiennymi
wazonami; części boczne fasady opilastrowane, zwieńczone
wolutowymi spływami, na których kamienne posągi śś.
Franciszka i Antoniego Padewskiego; na osi kamienny,
profilowany portal z odcinkowym przyczółkiem, okno
na chór i w górnej kondygnacji wnęka o zróżnicowanym
wykroju z malowidłem N. P. Marii Niepokalanie Poczętej
2. poł. w. XVIII. Dach dwuspadowy o więźbie storczykowej,
z barokową wieżyczką na sygnaturkę. W ścianę pn. kościoła
wmurowane fragmenty rzeźb i detali architektonicznych:
fragment pilastra z ornamentem kandelabrowym (część
kaplicy zburzonej 1749), woluty, fragment gotyckiego
profilu kamiennego.
Wyposażenie wnętrza jednolite, rokokowe 2. poł. w.
XVIII, tworzące całość z architekturą i polichromią.
Ołtarz główny rokokowy ok. 1770-5, z rzeźbą figuralną
dłuta Macieja Polejowskiego; złożony z dwóch części:
przedniej, dwustronnej, wolnostojącej pod łukiem tęczy,
oddzielającej chór zakonny w prezbiterium, oraz tylnej
przyściennej, wieńczącej zarazem zapiecki stall obiegających
prezbiterium. Część przednia trójosiowa, z mensą,
bogatym tabernakulum z lustrami, z bramkami bocznymi
oraz wysokim, półeliptycznym w rzucie przeźroczem
o kolumnach dźwigających przerwane pośrodku belkowanie
zwieńczone aniołami i wazonami kwiatowymi; na bramkach
rzeźby śś. Bonawentury i Piotra z Alkantary dłuta
Macieja Polejowskiego. Część tylna w formie retabulum
z rzeźbami aniołów i Trójcy Św. w zwieńczeniu oraz
obrazami Matki Boskiej z Dzieciątkiem w sukience i
Wniebowzięcia Matki Boskiej. Siedem analogicznych
ołtarzy bocznych ok. 1784, wypełniających wnęki po
bokach nawy; złożone z rokokowej mensy oraz malowanego
iluzjonistycznie czterokolumnowego retabulum stanowiącego
oprawę dla ramy z obrazem; w pięciu z nich obrazy:
św. Antoniego Padewskiego 2. poł. w. XVII, wg tradycji
przypisywany Franciszkowi Lekszyckiemu, Śmierci św.
Franciszka 2. poł. w. XVII, zapewne tego samego pędzla,
obydwa ofiarowane klasztorowi przez Władysława Janusza
Ostrogskiego (?); św. Anny nauczającej Marię 2. poł.
w. XVIII; N. P. Marii Niepokalanie Poczętej w. XVIII;
św. Jana. Nepomucena w. XVIII/XIX. Ósmy ołtarz boczny
zapewne 1850, z rzeźbą Chrystusa w tłoczni mistycznej,
w. XVII. Ambona rokokowa. Organy rokokowe; na balustradzie
chóru krata drewniana 2. poł. w. XVIII. Stalle i pulpit
muzyczny w chórze zakonnym, 2. poł. w. XVII; w stalle
od pn. wbudowany drewniany portal prowadzący na krużganek
klasztorny. Ławki 2. poł. w. XVIII. Płaskorzeźbione
tondo kamienne z półpostacią Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
późnorenesansowe 1. poł. w. XVII.
Płyty nagrobne i epitafia:
1. nieznanej matrony (fig. 123), późnorenesansowa
pocz. w. XVII, marmurowa, z płaskorzeźbionym popiersiem
w arkadowej płytkiej niszy ujętej w pilasterki, z
tablicą inskrypcyjną u dołu;
2. Aleksandra Boksy Drzewickiego (zm. 1644) wystawione
1674, barokowe, marmurowe, z herbami Nałęcz, Poraj,
Lubicz, Bogoria;
3. Seweryna Lipowskiego (zm. 1646) i jego żony Jadwigi
z Brzezińskich (zm. 1644), podwójne, marmurowe, w
barokowym obramieniu z miejscami po portretach i herbami
Ciołek i Janina;
4. Zygmunta Lanckorońskiego (zm. 1651), rotmistrza,
marmurowe, w formie potrójnego barokowego kartusza,
z herbami Zadora, Korczak, Topór, Topór;
5. Konstancji z Komorowskich Popielowej (zm. 1787)
kasztelanowej sandomierskiej, marmurowe, inskrypcyjne,
z herbami Korczak i Sulima.
Monstrancja rokokowa fundowana 1756 przez Antoniego
Lubomirskiego wojewodę lubelskiego i żonę jego Zofię
z Krasińskich, o bogato dekorowanej glorii (identyczna
z monstrancją z Waśniowa). Kielichy: trzy gładkie,
dwa z nich 2. poł. w. XVII, jeden 2. poł. w. XVIII.
Dwa pacyfikały w stylu regencji 2. ćw. w. XVIII. Pięć
lichtarzy pocz. w. XIX, empirowych, w tym dwa rosyjskie
i jeden z puncą F. C. i napisem 1. Szerman. Kilkanaście
ornatów z tkanin 2. poł. w. XVIII.
Kapa z dwóch rodzajów tkanin w. XVI-XVII. Dwie dalmatyki
z tkanin rokokowych 2. poł. w. XVIII.
KLASZTOR. Obecny wzniesiony zapewne w. XVI - 1. poł.
w. XVII, przebudowany częściowo w. XVIII. Murowany
z kamienia, częściowo tynkowany. Piętrowy, Zachowane
skrzydło wsch., przykościelna część skrzydła zach.
oraz łączący je krużganek wzdłuż nawy kościoła, reszta
w ruinie. W przyziemiu krużganek obiegający wirydarz,
wzdłuż niego ciąg pomieszczeń; na piętrze układ trzytraktowy
z celami po bokach korytarza. Wnętrza sklepione kolebkowo
z lunetami lub kolebkowo-krzyżowo. Pd. i wsch. ściany
krużganku od strony wirydarza oszkarpowane. Zewnętrzna
ściana pd. ze śladami portalu i zamurowanych okienek
1. piętra w kamiennych obramieniach 2. poł. w. XVI.
Dach o storczykowej więźbie.
Krucyfiks, gotycki ok. 1400.
Obrazy (dawniej ołtarzowe): św. Stanisława Kostki
w. XVIII i św. Marii Magdaleny pocz. w. XIX. Dwa portrety
męskie 2. ćw. w. XVIII. Tablica malowana z inskrypcją
o fundacji konwentu przez Jana Tarlę, 2. poł. w. XVIII.
|
|
*
Opracowane na podstawie "KATALOGU ZABYTKÓW SZTUKI
W POLSCE" TOM III, WOJEWÓDZTWO KIELECKIE, zeszyt
7: POWIAT OPATOWSKI; pod red. Jerzego Z. Łozińskiego
i Barbary Wolff |
|
