KRZEMIONKI - HISTORIA OBIEKTU


Na początku lat dwudziestych XX w. prof. Jan Samsonowicz prowadził na terenie byłego powiatu opatowskiego badania geologiczne. W 1922 r. został powiadomiony przez rolników ze wsi Krzemionki o masowym występowaniu na ich polach krzemieni, już wcześniej prof. j. Samsonowicz współpracował z naukowcami badającymi najdawniejszą przeszłość ludzkości - ślady prastarych kultur i w związku z tym problematyka archeologiczna nie była mu obca. Swoimi uwagami podzielił się z archeologiem - prof. Stefanem Krukowskim, który w 1923 r. wraz z Zygmuntem Szmitem po raz pierwszy dokonał wstępnego rozpoznania kopalni w Krzemionkach. Rezultaty tych prac przeszły najśmielsze oczekiwania. Okazało się, że jest to olbrzymi obszar prahistorycznej eksploatacji krzemienia. Na podstawie analizy zebranych zabytków S. Krukowski stwierdził, że jest to obiekt pochodzący z młodszej epoki kamienia - neolitu i wczesnej epoki brązu (około 3000-1600 lat p.n.e.). Po wstępnych badaniach prowadzonych na terenie kopalni od 1928 r. w Krzemionkach rozpoczął intensywne i kompleksowe prace ówczesny kustosz Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie - Stefan Krukowski. Stały się one również podstawą umożliwiającą prowadzenie archeologicznych badań powierzchniowych. W ich wyniku dokonano nowych interesujących odkryć kopalń (tworzących tzw. Wschodniołysogórski Okręg Eksploatacji Krzemienia) (rys. 3) oraz osad stanowiących ich zaplecze, jednocześnie prowadzono stałe wykupywanie gruntów w celu utworzenia rezerwatu.
Tak owocnie rozwijająca się działalność została przerwana wybuchem II wojny światowej. Zniszczenia wojenne zostały częściowo zarejestrowane i usunięte w pierwszych latach po jej zakończeniu. Na szerszą skalę prace konserwatorskie i badawcze podjął dopiero w latach 1958-61 inż. architekt, a zarazem archeolog, Tadeusz Żurowski. Oczyścił on i zabezpieczył wyrobiska szybów 2, 3 i 4 (rys. 4). Podziemia udostępnione dla ruchu turystycznego stały się wówczas niebywałą atrakcją.
W następnych latach badania w Krzemionkach nie były już tak owocne. Podejmowane działania z różnych względów nie były kontynuowane. Przełom nastąpił dopiero w 1978 r. w wyniku zawartego porozumienia pomiędzy Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie, Muzeum wówczas Regionalnym, a obecnie Historyczno-Archeologicznym w Ostrowcu Świętokrzyskim oraz Ministerstwem Górnictwa i Energetyki. Zaangażowanie się górników z Lubelskiego Zagłębia Węglowego otworzyło nowe perspektywy badań i przystosowania ich efektów do przyszłych ekspozycji.
Pierwszym etapem realizacji wcześniej nakreślonego programu prac archeologicznych i konserwatorskich w Krzemionkach było wykonanie podziemnej trasy turystycznej (długości około 100 m) wokół odgruzowanych w latach 50-tych przez T. Źurowskiego szybów. Ponadto kontynuowane są przez archeologów z PMA badania na prahistorycznym polu górniczym. Dostarczały one coraz więcej danych dotyczących funkcjonowania kopalń krzemienia. Obecnie prowadzone są prace mające na celu ekspozycję zbadanych już obiektów.

Lata badań	Instytucja badawcza	Prowadzący prace	Zakres prac
1922	Polska Akademia Umiejętności	J. Samsonowicz (geolog)	odkrycie kopalń
1923	Państwowe Grono Konserwatorów Zabytków Prehistorycznych	S. Krukowski, Z. Szmit	wstępne rozpoznanie pola górniczego
1925-1927	Państwowe Grono Konserwatorów Zabytków Prehistorycznych	J. Żurowski	odgruzowanie części wyrobisk 9 szybów o łącznej pow. ok. 80 m^2, efekty prac zniszczone przez wapiennikarzy
1927	Państwowe Grono Konserwatorów Zabytków Prehistorycznych	Z. Szmit	odsłoniecie górnej części 1 szybu, badania nie zostały zakończone
1928-1939	Państwowe Muzeum Archeologiczne	S. Krukowski	szeroko zakrojone prace archeologiczne na polu górniczym (przebadanie 3 szybów) oraz badanie zaplecza osadniczego
1945	Państwowe Muzeum Archeologiczne	M. Drewko	dokumentacja i likwidowanie zniszczeń wojennych, odgruzowanie wyrobisk 3 szybów
1947-1948	Główny Urząd Pomiarów Kraju	R. Gizowski	wykonanie planu warstwicowego pola górniczego
1953, 1958-1962	Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki	T. Żurowski	odgruzowanie i zabezpieczenie 3 szybów, udostępnienie ich dla ruchu turystycznego
1969-1970	Państwowe Muzeum Archeologiczne	B. Balcer, J. Kowalczyk, Z. Krzak	badania górnej części 1 szybu (nie ukończone)
1979 i lata następne	Państwowe Muzeum Archeologiczne	T. Bąbel, W. Borkowski, A. Boguszewski, S. Iwaniszewski. W. Migal, S. Sałaciński M. Zalewski Konsultanci: W. Chmielewski (IA UW) J. Michnik (IHKM PAN)	prace w zakresie pola górniczego: uchwycenie granic pola, przebadanie 2 szybów i części wyrobisk przy trasie turystycznej
1983, 1984	Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk	T. Herich	badania geofizyczne w poprzek pola górniczego, lokalizacja szybów niewidocznych na powierzchni (pod hałdami)